HEEMKUNDEKRING
OP DE BEEK
PRINSENBEEK
Beeldbank Bibliotheek
|
|
HEEMKUNDEKRING
|
|
|
|
|
Klik op deze tekst voor een 100% weergave van bovenstaande afbeelding |
|
| Boeknummer | : | 00021 |
|---|---|---|
| Titel | : | Bredase akkers eeuwenoud |
| Auteur(s) | : | Redactie o.l.v. C.W. Koot, R. Berkvens |
| Verschijningsjaar | : | 2004 |
| Beschrijving | : | Bredase akkers eeuwenoud. 4000 jaar Bewoningsgeschiedenis op de rand van zand en klei. Rapportage Archeologische Monumentenzorg 102. Erfgoedstudies Breda nr 1. Met CD Voorwoord In Breda, dat bekend staat als de stad van de Nassaus, is nog veel historie in het stadsbeeld herkenbaar. Breda-West daarentegen is de laatste jaren door grootscha- lige nieuwbouwprojecten en de aanleg van nieuwe infrastructuur als de HSL en de verbreding van de Al 6 volledig veranderd. Van oorsprong was dit gebied sterk agrarisch. Het Bredase landschap was het resultaat van een eeuwenlang verfijnd samenspel tussen de boer, zijn dieren, de natuur en het milieu. In de twintigste eeuw veranderde het landschap in een tuinbouwgebied en tenslotte in een bedrijventerrein. Namen als Steenakker, Huifakker, Emerakker en Kesteren, die al voor- komen vanaf de Middeleeuwen, vertellen over het ontstaan en het gebruik van het landschap. En voor wie er nog oog voor heeft, geven deze namen blijk van een le- vend verleden. Het is de verdienste van Guido van den Eynde - van 1984 tot en met 2001 stadsarcheoloog van Breda - dat de opgravingen in een betrekkelijk korte tijdsspanne zijn uitgewerkt en in boekvorm kunnen verschijnen. Toen er begin jaren negentig plannen waren om in Breda-West nieuwe bedrijventerreinen te ontwikkelen, greep hij de gelegenheid aan om onderzoek te doen naar het bodemarchief in het buitengebied. Het gemeentebestuur toonde zich ten volle bewust van zijn verantwoorde- lijkheid voor het Bredase culturele erfgoed door deze opgravingen mogelijk te maken. In een prijzenswaardige en enthousiaste samenwerking met talloze vrijwilli- gers van binnen en buiten onze gemeente, met studenten van verschillende universiteiten en archeologen van onze eigen afdeling archeologie zijn de opgravingen uitgevoerd. De zo vele handen die zijn uitgestoken om het onderzoek tot een goed resultaat te brengen, tonen aan dat geschiedenis leeft in onze gemeenschap. De resultaten van het onderzoek waren boven verwachting. Archeologisch was er tot op heden weinig bekend over de vroegste bewoningsgeschiedenis van het weste- lijk deel van de provincie Noord-Brabant. Deze kennislacune was vooral te wijten aan het tot voor kort vrijwel ontbreken van archeologisch nederzettingsonderzoek in deze regio. De opgravingen in Breda-West, waarbij nederzettingssporen vanaf de Midden Bronstijd tot in de Late Middeleeuwen zijn aangetroffen, vormen een eerste belangrijke aanzet voor de opvulling van deze gesignaleerde lacune en illustreren duidelijk het archeologisch potentieel van de regio. Dankzij de resultaten van de opgravingen in Breda-West kan de kennis van de geschiedenis van Breda nu in één klap met meer dan 3000 jaar worden uitgebreid. Dit onderzoek stelt ons in staat om een boeiend inzicht te geven in het leven van zijn bewoners vanaf de prehistorie tot in de Late Middeleeuwen. De betekenis daarvan reikt tot ver buiten de grenzen van onze gemeente. Negen jaar na het begin van de opgravingen in de omgeving van het NAC-stadion op Emerakker is het tijd voor een publicatie over de archeologische vondsten die in Breda-West zijn gedaan. De grootschalige nieuwbouw en infrastructuur in het westen van Breda betekenden een forse aantasting van het oude cultuurlandschap. De archeologische begeleiding hiervan vormde enerzijds een enorme uitdaging voor de archeologische monumentenzorg en anderzijds een mogelijkheid om de achterstand in de archeologische ken- nis over de bewoningsgeschiedenis van West-Brabant in te lopen. Het werk is echter nog niet af. Op sommige plaatsen kan en moet nog verder onderzoek worden ver- richt. Dat vraagt tijd, geld en energie. Op andere plaatsen is het mogelijk om het archeologisch erfgoed te behouden en te beschermen, zodat het als een bron van kennis bewaard blijft. Daarnaast dient een zichtbaar en herkenbaar verleden ook als bron van inspiratie en is het een reden om trots op te zijn voor de mensen die er nu wonen en werken. Het verrassend rijke bodemarchief dat tevoorschijn is gekomen tijdens de opgravingen, vraagt om een coherente visie voor het onderzoek van bedreigde vindplaatsen in de toekomst. Daarbij dienen beheer en onderzoek binnen een regionaal kader te worden geplaatst waarbij het cultuurlandschap het uitgangspunt is. Dit boek is ook een blijk van de rijke geschiedenis van Breda en het maakt onze gemeente nog meer tot een bijzondere woonplaats met een bijzonder karakter. Ik wens U veel genoegen bij het lezen van deze belangwekkende publicatie die hopelijk gevolgd zal worden door een vervolgpresentatie van de resultaten van het ver- dere archeologische onderzoek in onze gemeente. De geschiedenis van Breda-West en de mensen die er geleefd hebben is hierbij vastgelegd. Dat is van belang voor hen die al tijden hier wonen, maar ook voor alle nieuwkomers. Het biedt een mogelijkheid om zich hier verder thuis te voelen. Drs. A.C.A.M. Adank Wethouder Economische zaken, Cultuur en Grondbedrijf, gemeente Breda Inhoud Voorwoord ix 1 Inleiding 1 C.R. Brandenburgh 1.1 Inleiding 1 1.2 Van bestemmingsplan tot opgraving: archeologisch onderzoek in relatie tot de ruimtelijke ordening 2 1.3 Doelstellingen van onderzoek en rapportage 9 1.4 Administratieve gegevens van de onderzochte locaties 11 1.5 Leeswijzer 11 1.6 Organisatie en dankwoord 12 2 Formatieprocessen: de genese van archeologische data 15 C.R. Brandenburgh & L.I. Kooistra 2.1 Inleiding 15 2.2 De waardebepaling van de archeologische bronnen 16 2.3 De operationalisering van de onderzoeksdoelstellingen 19 2.4 Uitwerking en analyse 28 2.5 Evaluatie en conclusies 35 3 Landschap en vegetatieontwikkeling 37 C.R. Brandenburgh & L.I. Kooistra 3.1 Inleiding 37 3.2 Het abiotisch landschap 38 3.3 Vegetatiegeschiedenis 43 3.4 Conclusie en vergelijking met andere microregio's in Brabant 52 4 Bewoningsporen uit de periode Laat-Neolithicum - Midden-Bronstijd (2850-1100 v.Chr.) 55 R. Berkvens, C. R. Brandenburgh & C. W. Koot 4.1 Inleiding: de archeologische prelude van de bewonings- geschiedenis 55 4.2 Huizen 57 4.3 Bijgebouwen 63 4.4 Waterkuilen 65 4.5 Kuilen 67 4.6 Vier begravingen uit de Midden-Bronstijd 73 4.7 Conclusies en slotbeschouwing 75 5 Materiële cultuur uit de periode Laat-Neolithicum - Midden-Bronstijd 79 A.A. Koster, E. Taayke & R. Berkvens 5.1 Inleiding 79 5.2 Metaal 79 5.3 Aardewerk 80 5.4 Natuursteen 84 5.5 Vuursteen 87 6 Bewoningsporen uit de periode Late Bronstijd - Midden-IJzertijd (1100-400 v.Chr.) 94 R. Berkvens 6.1 Inleiding: Breda-West krijgt vorm 94 6.2 Sporen en structuren 96 6.3 Huizen 99 6.4 Bijgebouwen en spiekers 118 6.5 Waterputten en waterkuilen 130 6.6 Kuilen 138 6.7 Conclusies en slotbeschouwing 147 7 De urnenveldgraven en jongere begravingen 151 R. Berkvens 7.1 Inleiding: de historisch-archeologische context 151 7.2 De graftypen in Breda-West 153 7.3 Grafstructuren op Emerakker 157 7.4 Grafstructuren op Huifakker 157 7.5 De dodenakker op Steenakker 158 8 Het aardewerk uit de periode Late Bronstijd - Midden-IJzertijd 167 E. Taayke 8.1 Late Bronstijd (ca. 1100/1050 - 800/750 v.Chr.) 167 8.2 Aardewerk uit de Vroege IJzertijd 168 8.3 Midden-IJzertijd 176 9 Materiële cultuur uit de periode Late Bronstijd - Midden-IJzertijd 179 R. Berkvens 9.1 Inleiding 179 9.2 Metaal en metaalbewerking 179 9.3 Voorwerpen van klei 181 9.4 Natuursteen 184 10 De laat-prehistorische bewoning: interpretatie en conclusies 191 R. Berkvens & L. I. Kooistra 10.1 Inleiding 191 10.2 Chronologie en verspreiding van de bewoningssporen 192 10.3 De landbouwgeschiedenis van Breda-West in de late prehistorie 195 10.4 Het laat-prehistorisch cultuurlandschap 199 10.5 Economie 207 10.6 Enkele opmerkingen in een regionaal perspectief 208 11 Bewoningssporen uit de periode Late IIzertijd - Romeinse Tijd (250 v.Chr. - 450 n.Chr.) 211 R.D. Hoegen 11.1 Inleiding 211 11.2 Huisplattegronden 212 11.3 Spiekers en bijgebouwen 240 11.4 Hutkommen 246 11.5 Waterputten en waterkuilen 252 11.6 Kuilen 263 11.7 Greppels 268 12 Het handgevormde aardewerk uit de periode Late IJzertijd - Romeinse Tijd 273 E. Taayke 12.1 Late Ijzertijd (250-12 v.Chr.) 273 12.2 Vroeg- en Midden-Romeinse Tijd (7 v.Chr. - 270 n.Chr.) 274 12.3 Laat-Romeinse Tijd (270-450 n.Chr.) 277 13 Het gedraaide aardewerk uit de Romeinse Tijd 281 H. van Enckevort Met een bijdrage van M. Driessen over versierde terra sigillata 13.1 Inleiding 281 13.2 Terra sigillata 282 13.3 Belgische waar 287 13.4 Geverfd aardewerk 293 13.5 Gladwandig aardewerk 296 13.6 Amforen 299 13.7 Wrijfschalen 301 13.8 Dolia 306 13.9 Ruwwandig aardewerk 308 13.10 Waaslands aardewerk 316 13.11 Varia 339 13.12 Het 'romeinse' aardewerk van Steenakker en Huifakker 341 14 Voorwerpen van metaal, glas, steen en aardewerk uit de Late IJzertijd en de Romeinse Tijd 359 R.D. Hoegen, A.A. Koster & H. van Enckevort 14.1 Inleiding 359 14.2 Glas 359 14.3 Metaal 362 14.4 Steen 369 14.5 Baksteen 373 14.6 Keramische voorwerpen 375 15 De Romeinse Tijd: interpretatie en conclusies (synthese) 377 R.D. Hoegen, L.I. Kooistra & C. W. Koot 15.1 Inleiding 377 15.2 Fasering en verspreiding van bewoningssporen 378 15.3 De landbouwgeschiedenis van Breda-West in de vroeg-historische tijd 382 15.4 Van nederzettingspatroon naar nederzettingssysteem; de bewoningsgeschiedenis van Breda-West 387 16 Nederzettingsporen uit de Vroege Middeleeuwen (450-1050 n.Chr.) 397 R. Berkvens & E. Taayke 16.1 Inleiding: de historisch-archeologische context 398 16.2 Steenakker 400 16.3 Huifakker 412 16.4 Emerakker 416 16.5 Handgevormd aardewerk 418 16.6 Slotbeschouwing 418 17 Nederzettingssporen uit de Late Middeleeuwen (1050-1500 n.Chr.) 425 R. Berkvens 17.1 Inleiding: de historische context 425 17.2 Huisplattegronden, bijgebouwen en kuilen 428 17.3 Spitsporen 431 17.4 Greppels 431 17.5 Karrensporen 432 17.6 Slotbeschouwing 434 18 De sporen van het beleg van Breda in 1625 en 1637 437 R. D. Hoegen & H. de Kievith 18.1 Inleiding 437 18.2 De greppels van de belegeringslinies 437 18.3 Het legerkamp uit 1637 op Steenakker 443 18.4 Materiële cultuur 449 18.5 Slotbeschouwing 457 Nawoord 459 Literatuur 461 Bijlagen 1 Onderzoeksteam 485 2 Interne rapporten en artikelen 487 3 Catalogus metalen voorwerpen 489 4 Botanie 497 5 Handgevormd aardewerk CD-ROM 6 Gedraaid aardewerk CD-ROM Kaartbijlagen 1 Late Bronstijd - Midden-IJzertijd 2 Late IJzertijd - Romeinse Tijd 3 Moskes, alle-sporenkaart 4 Steenakker, alle-sporenkaar 5 Huifakker, alle-sporenkaart 6 Adr. Klaassenstraat, alle-sporenkaart 7 Emerakker, alle-sporenkaart CD-ROM |
| Medium | : | Rapport |
| Taal | : | Nederlands |
| Uitgever | : | Gemeente Breda Breda/Rijksdienst voor het Oudheidkundig bodemonderzoek |
| Aantal pagina's | : | 512 |