| Beschrijving |
: |
Het Koninkrijk der Nederlanden in WO II deel 1 Voorspel
Voorwoord
Toen de minister van onderwijs, kunsten en wetenschappen mij in 1955 op voorstel van het bestuur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie opdracht verleende, een uit ver-
scheidene delen bestaand geschiedwerk te schrijven, Het Koninkrijk der Nederlanden in de tweede wereldoorlog, was ik mij bewust, een taak ter hand te nemen welker voltooiing min-
stens vijftien jaar in beslag zou nemen. Nu dan thans van de serie die ik mij voorstel te schrijven, het eerste, inleidende deel verschijnt, weet ik dat het (als mij gezondheid en werkkracht
gelaten worden), van ‘55 af gerekend, niet vijftien maar minstens vijf-en-twintig jaar zal duren voor ik, dankbaar en opgelucht, onder het manuscript van de laatste bladzij van het
laatste deel het woord ‘einde’ schrijven kan.
Dat besef noopt tot terughoudendheid in dit Voorwoord.
Er zou omtrent de voorbereiding al van dit eerste deel veel te berichten zijn; te getuigen ook van diepe erkentelijkheid jegens de overheid die dit werk mogelijk maakte en jegens
allen (in de eerste plaats het bestuur van het Rijksinstituut en de vele anderen die bij zijn wetenschappelijke arbeid betrokken zijn) die de gestage groei van dat werk met hun waakzame en
kritische belangstelling volgden en steunden: het ware alles prematuur. Zulk een terugblik heeft eerst zin en is, dunkt mij, eerst gepast, maar dan ook geboden, wanneer het gehele
werk voltooid is.
Intussen heeft de lezer recht op een enkele opmerking, een enkele toelichting.
klik op de pijlpunt links voor het volledige voorwoord
Laat ik dan vooropstellen dat ik het schrijven van dit uitvoerig Voorspel (eerste deel uit een serie van acht of negen delen) als een enerzijds noodzakelijke, anderzijds moeilijke,
ja hachelijke taak ervaren heb. Van die noodzakelijkheid zal, naar ik vertrouw, de lezer overtuigd raken. Immers, de sleutel voor het begrip van hetgeen in de tweede wereldoorlog
met en binnen het koninkrijk geschiedde, ligt in de voor- oorlogse gebeurtenissen. Maar waarom moeilijk en waarom hachelijk? Om geen andere reden dan dat het hier beschreven
tijdvak (goeddeels samenvallend met de periode tussen de twee wereldoorlogen) hier te lande in zijn onderdelen en samenhangen nog maar nauwelijks object geweest is van weten-
schappelijk onderzoek. Ik had er eigenlijk nog een jaar of twintig op moeten studeren voor ik de pen ter hand nam; die tijd ontbrak. Wat ik dan bied, is in de eerste plaats een schets
van het geheel der politieke, economische, sociale en militaire factoren die stuk voor stuk en tezamen de achtergrond vormen voor het bewogen relaas dat nog in volgende delen te ont-
vouwen valt. Enkele belangrijke aspecten van het culturele leven (kunsten en wetenschappen bijvoorbeeld) heb ik geheel terzijde gelaten. Niet dat ik hun betekenis onderschat! Maar
ik wist mijn specialistische kennis te gering en kon, wat ik wist, in dit Voorspel niet invoegen. Op sommige punten kom ik intussen in latere delen terug.
Daar zij dan aan toegevoegd dat ik mij voorstel, in die latere delen ook de positie van Suriname en de Nederlandse Antillen binnen het koninkrijk te behandelen; voorts, dat de geschiede-
nis van Nederlands-Indië in de jaren ‘20 en '30 breder beschreven zal worden in een apart deel van deze reeks dat geheel aan Indië gewijd zal worden.
Eindelijk dan dit: de staatkundige verantwoordelijkheid voor de verschijning van dit deel zo goed als van de overige delen van Het Koninkrijk der Nederlanden in de tweede wereld-
oorlog ligt (dat vloeit uit de positie van het Rijksinstituut voort) bij de minister die tot dat verschijnen machtiging gaf.
Ik wil aan die verantwoordelijkheid niet tornen en evenmin aan de waarde van de bemoeienissen die anderen (alweer: bestuur en medewerkers van het instituut in de eerste plaats)
met de door mij geschreven tekst hadden, wanneer ik er van getuig dat ik mij als auteur zelf verantwoordelijk beschouw voor hetgeen hier wereldkundig gemaakt wordt.
Ik heb, mij zettend tot het schrijven van dit werk, geen enkel falen met de mantel der liefde willen bedekken. Ik had, ik heb, slechts één behoefte: in dit relaas alles op te nemen wat mij
historisch relevant lijkt. Serieuze geschiedschrijving is zonder die volstrekte openhartigheid, zonder politieke en geestelijke vrijheid, ondenkbaar. Welnu, wanneer één ding mij kracht
gegeven heeft, het in '55 ondernomen waag- en werkstuk te brengen op het punt waarop het thans beland is, dan wel het besef, in volledige vrijheid te arbeiden aan een taak waarvan
ik dan de lengte onderschat mag hebben, maar niet de zwaarte.
Dat mij die taak werd toevertrouwd, heb ik gevoeld als een
dure verplichting en als een kostelijk voorrecht.
L. DE JONG
Inhoud
Hoofdstuk i - Paleis Noord einde 1
Overgang 6
Hoofdstuk 2 - Negentiende eeuw 11
Thorbecke 14
Doorbraak van het kapitalisme 16
Kuyper en de Savornin Lohman 23
Schaepman en de katholieken 26
De socialisten 30
Hoofdstuk 3 - De eerste wereldoorlog en zijn gevolgen 35
November ’18 40
De nawerking 47
‘Nooit meer oorlog!’ 52
Hoofdstuk 4 - Een conservatief land 64
Modernisering der productie 79
Sociale tegenstellingen 85
Hoofdstuk 5 - De diepe crisis 105
Eerste ordening 110
De werkloosheid 114
Hoofdstuk 6 - Hitler’s opkomst 131
Van Braunau naar München 136
Van München naar Berlijn 144
Nederland en de Machtübernahme 151
Hoofdstuk 7 - ‘De Zeven Provinciën’ 156
Nederland en Indië 163
Hoofdstuk 8 - Colijn en de ‘aanpassing’ 178
'Aanpassing' en ordening 186
Effect op Indië 198
Hoofdstuk 9 - Het protest van links 202
klik op de pijlpunt links voor de volledige inhoud
Hoofdstuk 10 - Het rechts-autoritair protest 216
Mussolini 219
Nederlandse bewonderaars 224
Rechts-autoritaire organisaties 229
‘Landbouw en Maatschappij' 232
Katholiek fascisme 235
Fascisten-van-de-daad 242
De NSNAP’en 247
Hoofdstuk 11 - Mussert en de NSB 254
Opmars 265
Mussert naar Indië 276
Het karakter der beweging 279
De NSB en het antisemitisme 295
Mussert tussen Mussolini en Hitler 302
De NSB wordt teruggedrongen 309
Mr. M. M. Rost van Tonningen 336
Na de nederlaag van '37 342
Hoofdstuk 12 - De andere fascisten 349
Terugblik 362
Hoofdstuk 13 - ‘Das dritte Reich’ 365
Van der Lubbe en de Rijksdagbrand 372
Gelijkschakeling 387
Jodenvervolging 408
De voorbereiding der aggressie 416
Hoofdstuk 14 - Nederland en Duitsland 428
De politiek der grote mogendheden 430
De Spaanse burgeroorlog 436
Economische betrekkingen met Duitsland 438
Publieke opinie 442
De eerste vluchtelingen 446
Een internationaal vraagstuk 452
Nederlands beleid 455
Het Comité voor Bijzondere Joodse Belangen 462
Prof. dr. D. Cohen 465
Het Joodse Vluchtelingencomité 469
Na de Anschluss 477
De Reichskristallnacht 481
De eerste kampen 489
De politieke vluchtelingen 493
Duitse nationaal-socialisten in actie 506
Prins Bernhard 518
Hoofdstuk 15 - De defensie 530
De bezetting van het Rijnland (maart '36) 536
Achterstand 543
Anschluss en Sudetencrisis (1938) 555
De crisis van lente '39 564
Het debat over het krijgsbeleid 571
Andere vormen van verdedigingsvoorbereiding 580
Hoofdstuk 16 - Van Colijn naar De Geer 590
De zaak-Oss 595
De val van Colijns vierde kabinet 597
Zes weken crisis 600
De SDAP 603
De Geers formatie 607
De minister-president 612
De overige ministers 617
Het Duits-Russisch bondgenootschap 632
De CPN 636
Mobilisatie 641
Oorlog 651
Bijlage - De Nederlandse kabinetten 1918-1939 655
Lijst van illustraties 661
Lijst van kaarten 664 |
|---|
