HEEMKUNDEKRING
OP DE BEEK
PRINSENBEEK
Beeldbank Bibliotheek
|
|
HEEMKUNDEKRING
|
|
|
|
|
Klik op deze tekst voor een 100% weergave van bovenstaande afbeelding |
|
| Boeknummer | : | 00411 |
|---|---|---|
| Titel | : | Bijdragen tot de geschiedenis zuiden van Nederland 1849-1903 |
| Auteur(s) | : | J.F. Vlekke |
| Verschijningsjaar | : | 1966 |
| Beschrijving | : | Bijdragen tot de geschiedenis zuiden van Nederland 1849-1903 Deel VI VOORWOORD Bij het schrijven van deze biografie heb ik aan den lijve ervaren, dat de objectiviteit een van de moeilijkste problemen is waarvoor de historicus zich gesteld ziet. De meeste hedendaagse historici zijn het er over eens, dat de geschiedschrijving gebonden is aan tijd en per- soon. In de geesteswetenschappen is een mechanisch, onpersoonlijk onderzoek een onbereikbaar ideaal. P. Geyl noemt de geschiedenis een discussie zonder einde, die niet tot de enige, algemeen aanvaarde conclusie zal leiden. J. Romein gaat in zijn 'Theoretische Geschie- denis' nog verder en komt tot de paradoxale formulering, dat de verdienste van de geschiedschrijver is gelegen niet in wat hij als historicus, maar in wat hij als niet-historicus waard is. Hij bedoelt hiermee te zeggen, dat het subjectieve element, de verklaring der historische feiten vanuit een bepaalde levensvisie, minstens even belangrijk is als die feiten zelf, het objectieve element. Niet als louter vakman moet men de geschiedenis tegemoet treden, maar ook als mens. Geschiedenis is kennis van de mens door de mens en kan alleen bestaan door samenwerking van subject en object. Maar tegelijkertijd eist geschiedenis een kritische beschouwing van de mens uit het verleden, zodat een objectieve stellingneming van de historicus een logisch gevolg is. De eerste norm voor de ge- schiedschrijving is wetenschappelijk, niet ethisch. Wie echter met J. Nota gelooft, dat de geschiedenis als wetenschap ontstaat uit de dialoog tussen geschiedvorser en de 'stemmen” uit het verleden die hij beluisteren wil, legt voor een verdere fundering ethische normen aan, waaraan hij zijn oordelen toetst'. Het schrijven van een biografie wordt pas dan tot een bevredigend einde gebracht als dit geschiedt vanuit een motief. Ik heb hieraan vaak moeten denken sinds Broeder Theophile Nijman mij opmerkzaam maakte op het leven van Jan Frederik Vlekke. De sociale bewogenheid van deze man appelleerde aan mijn levendige sociale belangstelling, die mij van huis uit werd meegegeven. Mijn vader wijdde een belangrijk deel van zijn leven aan allerlei sociale aktiviteiten in mijn geboortestad Roosendaal. Als wethouder van Sociale Zaken gedurende zeventien jaar, heeft hij mede vorm gegeven aan het sociale leefklimaat van West-Brabant. Als zodanig mag ik hem de inspirator noemen van dit werk. Het geslacht van wijlen mijn moeder stamt uit dezelfde streek als het geslacht Vlekke. Aan haar rustige toewijding en taaie vasthoudendheid dank ik mijn wetenschappelijke opgang. Met grote voldoening kan ik terugdenken aan de medewerking die ik mocht ondervinden van Prof. Dr. B. H. M. Vlekke. Hij heeft niet alleen de documentatie van zijn vader zorgvuldig bewaard, geordend en te mijner beschikking gesteld, maar ook mijn studie met grote belangstelling gevolgd en mij voortdurend geholpen, zonder daarbij enige invloed uit te oefenen op de waardeoordelen die ik over zijn vader heb geformuleerd. Het geregeld contact dat ik met hem mocht hebben, is uitgegroeid tot een warme vriendschap. Veel dank ben ik verschuldigd aan mijn promotor Prof. Dr. P. H. Winkelman onder wiens leiding ik deze studie heb kunnen voltooien. Zijn constructieve op- en aanmerkingen hebben het jeugdwerk doen uitgroeien tot de mannenmaat. Verder gaat mijn dank uit naar mijn collega’s en vrienden die de tekst van taalkundige ongerechtigheden hebben gezuiverd, naar de typiste en naar degenen die mij op allerlei manieren hebben geholpen. Een niet geringe steun ondervond ik van de archiefambtenaren H. Zandbergen en A. Buijsen bij het opsporen en hanteren van archivalia en literatuur en van de manier waarop zij mijn talloze werkuren op het Roosendaalse Gemeentearchief hebben veraangenaamd. Het heeft mij voorts aangenaam getroffen, dat verschillende gemeentebesturen, standsorganisaties en bedrijven, vooral de suiker- industrie, reeds vóór de verschijning van het boek blijken van belangstelling hebben getoond. Tenslotte ben ik het bestuur van de Stichting Zuidelijk Historisch Contact erkentelijk voor het opnemen van deze biografie in de Serie. De schrijver INHOUDSOPGAVE Voorwoord V Lijst van afbeeldingen XIV Geraadpleegde bronnen XV Geraadpleegde literatuur en gedrukte bronnen XVI Inleiding 1 De opkomst van de grootindustrie in Nederland rond 1870 — Malaise in de landbouw — Liberale crisis-therapie — Ontstaan beetwortelcultuur en suikerfabricage — Verandering in de ondememersactiviteit — Massificatie van de arbeid en begeleidingsverschijnselen — Individualistische karakter- trekken in sociale en economische ordening tweede helft negentiende eeuw — Jan Frederik Vlekke model voor nieuw ondernemerschap — Genealogie familie Vlekke — Biografische notities J. F. Vlekke, onderwijzer, boekhouder, directeur suikerfabriek te Oud Gastel — Periodisering van zijn werkzaamheid als industrieel — 1889 Begin sociale bedrijfsvoering — 1898 Aanvang sociale activiteit buiten de fabriek — Christelijk beginsel — Geestverwanten — Theorie en praktijk — Onverwachte dood — Grafrede van Ariëns — Verantwoording over indeling van het boek. Hoofdstuk I DE INDUSTRIEEL 22 Suikerfabricage in West-Brabant — Overzicht fabrieken — Suikerbereiding — Technische vooruitgang — Het verkrijgen van de grondstof — Con- tractsystemen — Protectie suikerindustrie — Accijnsheffing — Invloed accijnsheffing op beetwortelcultuur — Afschaffing protectie — Suikercon- ventie 1902. Gastelse Beetwortelsuikerfabriek 35 Oprichting — Maatschappelijk en bedrijfskapitaal — Eerste directeur J. J. van Sprangh — Optreden van J. F. Vlekke in aandeelhoudersvergadering — Zijn benoeming tot directeur 1881 — Expansie fabriek — Statistiek Gastelse Beetwortelsuikerfabriek en Fa. de Ram en Co., Roosendaal — Overzicht dividenduitkeringen — Goede en slechte campagnes — Bedrijfsconcentratie — Nevenindustrie — Vlekke contra oprichting Zuid-Neder- landsche Spiritusfabriek — Overzicht fabrieksexpansie onder Vlekke. Andere industriële activiteiten 59 Directeur St Antoine — Opbouw van deze fabriek — Reorganisatie andere fabrieken — Financieel expert — Bekendheid in het buitenland — Coöpe- ratieve weverij De Eendracht te Haaksbergen — Commissaris van deze weverij __ Liquidatie — Plan Ruijs de Beerenbrouck en Vlekke partici- patie in metaalfabriek te Maastricht. DE KOOPMAN 72 Wedijver om de grondstof — Verhouding teler-fabrikant — Tegenstrijdige belangen — Algemene Vereniging van landbouwers contra Bond van Suikerfabrikanten — Suikergehalte en gewicht — Partidpatie-contract — Bladen voor Suikerbietenteelt — Voor en tegen van het partidpatie-contract — Buiten Oud Gastel weinig in toepassing — Rijkspremie en participatie — Credietvoorziening — Rederij Oud- en Nieuw-Gastel. DE COÖPERATOR 94 Vormen van coöperatie — Coöperatie in de suikerindustrie — Eerste plannen mislukt — Sas van Gent — Vlekke voorstander van coöperatie — Voorbereider coöperatieve suikerindustrie West-Brabant — Supervisor plan coöperatieve suikerfabriek Steenbergen — Coöperatieve suikerfabrieken 1900-1910 contra Algemene Suikermaatschappij — Verkoop Gastelse Beetwortelsuikerfabriek — Oprichting, opzet en ontwikkeling coöperatieve suikerfabriek Dinteloord — Andere coöperaties — Bundeling — Machtsverhouding Centrale Suikermaatschappij en Bond van Coöperatieve Suiker- fabrieken. Hoofdstuk II DE WERKGEVER 106 Oude gezagsverhoudingen — Verzakelijking menselijke verhoudingen in de grootindustrie — Sociaal conservatisme in Brabant — Stemmen uit Tilburg — Vlekke contra Van Spaendonck — Streven naar gelijkberechtiging — Sociale en economische opvattingen in het liberale tijdvak — Op- komst vakbeweging — Tegenwerking werkgevers — Oude en nieuwe elementen in Vlekkes patroonschap — Het patriarchalisme van Le Play __ Vlekke en de arbeidersorganisatie — Scheiding sociale actie en politiek __ Gewijzigde visie op staatsbemoeiing — Gerechtvaardigde werkstaking — Modelwerkgevers — Invloed van Van Marken en Stork. Arbeidsloon 133 De vrije economie — De natuurlijke prijs van de arbeid — Loonvorming volgens economische of ethische norm — Katholieke visie op het loon- systeem — Het begrip sociale rechtvaardigheid — Loonregeling te Oud Gastel — Omschrijving familieloon — Loonsystemen bij Van Marken en Stork — Weeklonen op Gastelse Beetwortel suikerfabriek — Winstdeling — Daglonen in West-Brabant, Tilburg en Maastricht. Arbeidstijd en zondagsrust 148 Arbeidsduur in Nederland — Experiment Van Besouw inzake verkorting arbeidstijd — Vlekke over de arbeidstijd — De normale arbeidsdag — Arbeidstijden in Tilburg — Zondagsrust — Wetsontwerp-Lely op arbeidsen rusttijden — Zondagsarbeid in Brabantse suikerindustrie — Advies aan de bisschop over arbeid op zondag in verband met dispensatieverlening. Verhouding directie - personeel 162 Patronale zorg — Opvoeding tot volwassenheid — De Kleine Courant — Erekruisen voor trouwe dienst — Reglement voor de Arbeid — Arbeidsraad. Instellingen ter voorziening in materiële behoeften 169 Coöperatieve inkoopvereniging voor kolen en graan — Strijd over consumptie-coöperatie — Coöperatieve aspiraties van Vlekke — Arbeiders- woningen — Fabrieksspaarkas — Pensioenfonds — Invaliditeitsverzekering — Ziekenfonds — Fondsen bij Hovy, Van Marken, Stork, Regout — Weduwen fonds — Hygiënische verzorging — Fabrieksveiligheid. Godsdienstig leven, ontwikkeling en ontspanning 190 Armetierig volksleven — Brabantse geloofstrouw — Een kerk te Stampersgat — Clericale bekrompenheid — Schoolbezoek — Tekenschool — Fa- brieksbibliotheek — Geordend gezinsleven — Kroegleven — Muziek en toneel — De Hollandse Harmel. Hoofdstuk III DE DRANKBESTRIJDER 201 Alcoholisme in de 19e eeuw — Oorzaken en omvang — Eerste bestrijding — Amerika — Natte en droge deelstaten — Drankweerapostelen in Europa — Het falen van het persoonlijk appèl — Nieuwe wegen in de drankbestrijding — Studie van het alcoholisme — Drankbestrijdingsverenigingen — Innerlijke tweespalt geheelonthouders contra matigen — Prohibitie in de Verenigde Staten — Overheidsbemoeiing in andere landen —Local option — Gothenburgerstelsel. NEDERLAND 215 Eerste beweging — Heldring en Herckenrath — Ned. Vereeniging tot Afschaffing van Sterken Drank — Eerste drankbestrijding in katholieke kring — Volksbond tegen Drankmisbruik — Overzicht drankgebruik — Andere drankbestrijdingsverenigingen — Vakbeweging en drankbestrijding. De katholieke drankbestrijding 221 Achterstand in organisatie •— Weerstanden tegen onthouding — Schaepman en de drankwet 1881 — De kwestie van de twee borrels. Eerste Organisatie 225 Ariëns als centrale figuur — Een belofte van drie vrienden — Ontstaan en groei Kruisverbond — Drankbestrijding een arbeiderszaak — Drank- weeractiviteiten van J. F. Vlekke — Eenling in het gewest — Drankmisbruik en hoger loon — Bestrijdingsmethodiek — Anti-alcoholpedagogie — Invloed arbeidstijd op drankgebruik — Voorbeeld hogere standen — Onthouding en karaktervorming — Contacten met gewijde sociale werkers. Het eerste katholieke matigheidscongres 239 Ariëns op jacht naar kopstukken — Plan voor een congres — Gematigd standpunt — Samenstelling comité — Vlekke als congresspreker — Schaep- man huldigt — Taak werkgever in de strijd tegen drankmisbruik — Sociale voorzorg beste drankbestrijding — Oorzaak en gevolg tussen sociale misère en drankmisbruik. Vruchten van het congres 248 Drankbestrijding zaak van het hele volk — Organisatie — Comité van actie — Versplintering St. Paulusbond — Brabant propageert matigheid — Sobriëtas Drie secties — Program voor werkgevers — Dagelijks bestuur Sobriëtas. Propaganda-voordrachten 257 Vlekke als propagandist in Limburg — Alcoholisme onderdeel sociale kwestie — Strijd tegen de jenever — Rede te Deventer — De vrouw en het Kruisverbond — De gave van het woord. De Paulusbond 263 Strijd tussen Paulisten en Kruisverbonders — Groei Paulusbond — Jenevercandidaten. In Eigen Kring 270 Melkdrinkende bietenlossers — Een anti-alcoholische burcht — Clericale bedilzucht — De eerste Paulusvereniging in het bisdom Breda— Een alcoholarm dorp — Jenever op het werk — Filippica in Dongen — Alcoholvrije olievlek — Drankbestrijding op de Katholiekendag. De eerste jaren van Sobriëtas 278 Nationale organisatie mislukt — Federatie diocesane bonden — Centrale raadsvergadering — Openbare actie — Criminaliteit en drankmisbruik — Ariëns verdedigt geloofsgenoten — Criminaliteit en immoraliteit — Drankbestrijding is sociale arbeid. Hoofdstuk IV DE VOORTREKKER 286 Afwachtende houding kerkelijke overheid — Rerum Novarum — Conservatieve en progressieve bisschoppen — Oude en nieuwe ideeën over staats- en gemeenschapsvormen — De school van Angers en de school van Luik — Christelijke democratie naast politieke democratie — Veuillotisme rem op de sociale actie — Naar syndicale organisatie — Progressief-concervatief op politiek gebied — Politiek karakter sociale kwestie in België — Adolf Daens — Daensisme. Sociale evolutie in katholiek Nederland 297 Minderheids-katholicisme — Negatieve elementen in beginnende christelijke sociale actie — Afwending liberalisme — De Tijd en het integralisme — Het Centrum bazuin van progressieven — Vlekke als publicist. Openbare actie 305 Sociale rhetorica — De christen-democraat J. F. Vlekke — Utramontaan — Het Daensisme in Nederland — Aanval op Daens — Begripsverwarring — Het neo-liberalisme — Polemiek rond de Arbeidswet — Een strijder tegen economisch liberalisme. Centraal Bureau voor Sociale Adviezen 316 Doel — Dagelijks bestuur — Commissies — Ledenbestand — Adviezen — Katholiek Arbeidskantoor — Activiteiten van een bestuurslid. De Klarenbeekse Club 325 Het koperen priesterjubileum van Gisbert Brom — Progressieven bijeen — Schaepmanianen zonder Schaepman — Chronica — Ledenlijst — Reünies — Discussiëren en spelevaren — Initiatieven — Te-Kort der Katholieken. Van Onzen Tijd 331 Gemêleerd gezelschap — Actie voor nieuw tijdschrift — Plan-Kalf mislukt — Toch een nieuw tijdschrift — Kwestie Kalf-Molkenboer Klaren- beek en Van Onzen Tijd — Nieuwe wegen in literatuur en kunst. Katholiek Sociaal Weekblad 338 Verwezenlijking van een ideaal — Aalberse redacteur Katholiek Sociaal Weekblad — Nolens supervisor — Twee Brabantse raadgevers — Finan- ciële regeling — Doelstelling — Een gewaardeerde medewerker. De Katholieke Sociale Actie 343 Een belangrijke staking — Comité van Actie — Katholieke Sociale Actie — Actieve leden in het Comité — Verzet tegen dericalisme — Vlekkes visie op de priesterlijke taak. Politieke opvattingen 351 Het gouden kalf — Sociaal werker is geen politicus — Een weigering aan Aalberse — Ergernis over het politieke spel — Politieke denkbeelden van Vlekke — Democratische gezindheid — Kiesverenigingen in West-Brabant — Verkiezingsperikelen — Kloek optreden — Politieke vrienden — Een burgemeestersbenoeming — Brabantse visie op de Limburgse Mijnwerkers- bond. Diocesane Katholiekendagen 359 Algemene Katholiekendag naar Duits model — Episcopaat achter Schaepman — Ariëns kiest andere weg — Geen' succes voor Ruijs de Beeren- brouck — Dood doorkruist een plan — Vlekke op de Limburgse Bondendag — Boerenorganisatie — De boerenapostel zoekt bondgenoot — Onder- steuningsfonds voor onderwijzers — Spreker gezocht voor Venlo — Onderonsje bij de burgemeester — Vlekkes visie op de katholieke sociale actie Evolutie in denkbeelden — Diocesane congressen als forum voor problemen van de dag — Katholiekendagen in Bossche bisdom — Weige- ring om persoonlijke redenen — Les extrèmes se touchent — Van conservatief naar progressief — Merkwaardige coïncidentie — Eerste Katholie- kendag te Breda — Ontwerpers — Ontkrachte conclusie — Te weinig progressiviteit. Bij zijn dood 373 De veldheer sneuvelt — Liquidatie fondsen — Bestaanszekerheid op te zwak fundament Een moedige dorpsarts — Arbitragecommissie __ Dood kwam te vroeg — In memoriam van Aalberse — Begrafenis __ Roddel en laster — Opnieuw ontdekt — Monument — Onthulling. BIJLAGEN I Brief M. J. G. Kuypers aan Dr. Gisbert Brom, I-9-19O3 378 II Het Participatie-Contract der Gastelsche Beetwortelsuikerfabriek 379 III Berijmd verzoek om bietenvracht van schipper G. Steenstra, Schenkenschans, 2-7-1901 383 IV Brief S. J. Van Dieten aan J. F. Vlekke over Paulusbond, 18-11-1898 385 V Gedicht ”In Memoriam Jan Frederik Vlekke 1849-1903” door H. Enmann, s.j. Gepubliceerd in Het Centrum, 21-5-1903. 386 VI Rede van Gerard Brom bij onthulling Vlekke-monument te Stampersgat, 23-8-1958 387 |
| Medium | : | Boek |
| Taal | : | Nederlands |
| Uitgever | : | Stichting Zuidelijk Contact |
| Aantal pagina's | : | 405 |