HEEMKUNDEKRING OP DE BEEK PRINSENBEEK Beeldbank Bibliotheek

 

Aantal gevonden publicaties : 6   (uit: 638)	Uitgebreid zoeken
Gesorteerd op:  Boeknummer

1.

Boeknummer: 00007   Inventarisatie en waardestelling cultuurhistorische objecten Natuur -- Waterstaat           (onbekend)    [J. Ruurd Leegstra] Inventarisatie en waardestelling cultuurhistorische objecten eigendom van het Waterschap Brabantse Delta INHOUDSOPGAVE A. 1. Aanleiding bldz. 3 1. Inleiding bldz. 4 1.1 Inleiding 1.2 Opdracht/doel 2. Werkwijze bldz. 5 2.1 Inventarisatie 2.2 Onderzoek         2.2.1. Veldwerk         2.2.2. Beschrijving         2.2.3. Waardering 2.3 Advies 2.4 Kosten grootonderhoud 3. Rijksmonumenten bldz. 7 3.1 Voorwaarden 3.2 Subsidie 4. Achtergrond waterschappen bldz. 9 5. Beslisdiagram bldz. 10 6. Literatuurlijst bldz. 11 7. Lijst van alle onderzochte waterhuishoudkundige objecten bldz. 12 8. Inventarisatieformulieren waterhuishoudkundige objecten eigendom waterschap Brabantse Delta bldz. 14 Separate bijlage 1:                Inventarisatieformulieren waterhuishoudkundige objecten niet in eigendom waterschap Brabantse Delta Separate bijlage 2:                Database alle cultuurhistorische objecten Separate bijlage 3:                Kosten groot-onderhoud/vervanging & nulmetingen cultuurhistorische objecten eigendom waterschap Brabantse Delta - Jan Coertjens Separate bijlage 4:                DVD met opnames van de objecten Separate bijlage 5:                Info RDMZ: Financiële steun voor rijksmonumenten Aanleiding Vanuit de reconstructiegedachte is door de dijkgraaf van het waterschap Brabantse Delta, de heer J.Vos opdracht gegeven om al het cultuurhistorisch watererfgoed in het beheersgebied van het waterschap in kaart te brengen. Daarvoor is basismateriaal aangeleverd door de diverse Historische Verenigingen en Heemkundekringen aangevuld met eigen materiaal van het waterschap, informatie van de drie districtshoofden uit de regio’s Oost, West en Midden en andere medewerkers. Na het verkrijgen van de gegevens is direkt gestart met het veldwerkonderzoek. Na een eerste selectie van ruim 97 objecten bleven er in totaal 60 objecten over, waaronder bijzonder fraaie, zoals de 3 stuwen met toldeur in de Zoom, maar ook objecten in een slechte toestand, zoals de gedempte schutsluis te Bovensas en de Keeneluis te Standdaarbuiten. Het veldwerk leverde daarnaast ook een aantal objecten op, die niet als zodanig stonden geregistreerd, maar getraceerd werden tijdens het veldwerk, zoals een duiker onder de Veerweg in de Overdiepsche Polder. Het vervolgonderzoek leert dat 30 objecten eigendom zijn van het waterschap, die tevens het beheer en het onderhoud daarvan voor haar rekening neemt en 30 objecten eigendom zijn van derden, onder andere gemeenten, Staatsbosbeheer, Staat Financiën en Domeinen, Rijkswaterstaat en particulieren, waarbij op dit moment niet helemaal duidelijk is of zij ook het beheer voeren en/of (goed) onderhoud plegen. Zo is bijvoorbeeld de authentieke windmolen te Prinsenbeek in eigendom bij de gemeente Breda, maar in onderhoud bij het waterschap en wordt de brug Hoge Vaart (1898) in eigendom van de gemeente Waalwijk, door het waterschap in de nabije toekomst gerestaureerd, (info per 07-11-2006). Door de inventarisatie doet zich de mogelijkheid voor om op gelijke wijze en in samenwerking met derden objecten te restaureren aan bijvoorbeeld de Frouwkensvaartseweg en de Wendelnesseweg, evenals de vele duikersluizen van en onder de Waspikse dijk. klik op de pijlpunt links voor de volledige aanleiding Het is nog een vraag, omdat de exacte gegevens ontbreken, wie van de overige objecten precies het beheer voert en/of het onderhoud pleegt. In de loop der tijd zijn de objecten - in principe- allemaal eigendom geweest van het waterschap of van de vele voormalige waterschapen, maar vanwege een veranderende functie of functieloos geworden verwisselde het object van eigenaar. Dit betreft vooral het grote aantal bijzondere duikersluizen, zoals de monumentale Koekoeksluis te Drimmelen, nu particulier bezit, waarvan onduidelijk is wie het beheert voert en/of het onderhoud pleegt of wil plegen. Vanwege het verschil in eigenaar, beheer en onderhoud is daarom gekozen voor een tweeledige opzet in de uitvoering van het onderzoek. Een eerste inventarisatie en waardestelling betreft objecten in eigendom van het waterschap, met daaraan gekoppeld een onderhouds-/restauratieprogramma en een tweede inventarisatie en waardestelling van objecten niet in eigendom van het waterschap, zonder onderhoudsprogramma. Van beiden is een database en een fotorapportage opgesteld. Het verdient aanbeveling om de exacte eigenaar van de ob- jecten niet in eigendom op te sporen en tevens wie het beheer voert en/of het onderhoud pleegt. Inleiding 1.1 Inleiding De problematiek van op een verantwoorde wijze omgaan met cultuurhistorisch erfgoed is de laatste jaren bijzonder actueel. Landelijk gezien worden op grote schaal door waterschappen, provincies en gemeenten inventarisaties en waarderingen uitgevoerd van bijvoorbeeld aan water gerelateerde objecten. In de waardering van erfgoed speelt selectie een belangrijke rol. Wat is dusdanig waardevol dat behoud wenselijk is en wat zou eventueel vernieuwd moeten worden. Zie hierover bijvoorbeeld de watererfgoed@tlas, uitgebracht door Het Oversticht in Zwolle in nauwe samenwerking met het Drents Plateau te Assen. Deze vragen leven ook bij het waterschap Brabantse Delta. Het waterschap bezit een groot aantal waterstaatkundige en bouwkundige objecten en structuren, verspreid over het westelijk deel van de provincie N.Brabant. Bijzondere en soms unieke objecten, die van groot belang waren (of nog zijn) voor de beheersing van de waterhuishouding, maar ook voor de geschiedenis van de streek, het landschap en die een ontwikkeling in de civiele techniek laten zien. Vanuit de cultuurhistorie vertelt elk object zijn eigen verhaal over bijvoorbeeld de afwatering van een gebied of juist niet, de bedijking van een gebied, de inpoldering, de turfwinning, het transport daarvan. Het waterschap Brabantse Delta wenste inzicht te verkrijgen in de cultuurhistorische waarde van de kunstwerken en installaties, die in hun bezit zijn, zoals duikers, heulen, gemalen, dijkcoupures, wind- molens en schutsluizen. klik op de pijlpunt links voor de volledige inleiding Hiervoor heeft het waterschap in de persoon van de heer Paul van Geelen (Concernstaf) de heer J.Ruurd Leegstra verzocht een inventarisatie, beschrijving & waardestelling te maken van hun watererfgoed. De heer Leegstra heeft als architectuur-, cultuurhistoricus & restaurateur ruime ervaring opgedaan op genoemd terrein voor de waterschappen Hunze en Aa’s, Noorderzijlvest, Velt en Vecht en Reest en Wieden in samenwerking met medewerkers van de monumentenhuizen: Libau te Groningen en Stichting Drents Plateau te Assen, aangevuld met de expertise van de monumentenwachten en de civiele technici van de waterschappen. De methodes van onderzoek zijn na goedkeuring van de directies eveneens beschikbaar gesteld voor het waterschap De Brabantse Delta, 1.2 Opdracht/doel Het doel van dit project is het verkrijgen van een overzicht van cultuurhistorische objecten met daaraan gekoppeld een, op basis van cultuurhistorisch verantwoorde criteria, prioriteitsstelling op grond waarvan ingezet kan worden op behoud, ontwikkeling of functioneel beheer en onderhoud, inclusief een financiële paragraaf met een globale berekening van de kosten, die gemoeid zijn met het behoud en de instandhouding van deze objecten. Het kan verder een basis bieden voor het vaststellen van een eigen cultuurhistorisch beleidskader. Zie daarover meer het beslisdiagram, ontwikkeld door het waterschap Hunze en Aa’s (de heer G.Sterk) en tevens beschikbaar gesteld voor het waterschap Brabantse Delta, (blz. 10) Brabantse Delta;

2.

Boeknummer: 00083   Langs de rand van het zand. Waterstaatsgeschiedenis in de Brabantse Delta Natuur -- Waterstaat           (2009)    [Jan van den Noort] Langs de rand van het zand. Waterstaatsgeschiedenis in de Brabantse Delta Woord vooraf Veel waterschappen zijn respectabele oude organisaties met wortels tot in de middeleeuwen. Maar heden ten dage zitten er ook jonkies tussen, zoals Waterschap Brabantse Delta, amper vijf jaar oud. Vergis u niet! Achter dat jeugdige uiterlijk gaat een eeuwenoude geschiedenis schuil. Zo’n tweehonderd waterschappen in het West- en Midden-Brabantse gingen Brabantse Delta voor en hun DNA is nog duidelijk herkenbaar in het nieuwe waterschap. Waar vroeger het beheer van polderpeilen, dijken en sluizen een hoofdrol speelde, ligt het accent vandaag de dag op de zuivering van afvalwater en de kwaliteit van het oppervlaktewater. Het waterschap wordt daarnaast geacht in te spelen op klimaatverandering en verband te leggen met uiteenlopende onderwerpen als milieu, landschap, ruimtelijke ordening, economie, cultuurhistorie en recreatie. Waterschap Brabantse Delta vroeg historicus en cartograaf dr. Jan van den Noort om te onderzoeken hoe die lappendeken van polders en poldertjes werd samengevoegd en welke rol het verlangen naar voldoende schoon water daarbij speelde. Ik begreep dat Brabant zich niet gemakkelijk liet kennen, maar het is een verbluffend rijke geschiedenis geworden. Die rijkdom wordt nog onderstreept door verrassende foto's van Joop Reijngoud, de heldere kaartjes van de auteur en een fris ontwerp van Karin ter Laak. Ik wens u veel leesplezier. Joseph A.M. Vos Dijkgraaf Waterschap Brabantse Delta Waterschap Brabantse Delta;

3.

Boeknummer: 00216   Nederlandse Monumenten in Beeld. Noord-Brabant en Limburg Monumenten -- Monumentenzorg           (1975)    [J.F.van Agt, C.Peeters] Nederlandse Monumenten in Beeld 1978. Noord-Brabant en Limburg C. Peeters NOORD-BRABANT Wie een goed beeld wil krijgen van de bouwkunst uit het verleden van Noord- Brabant, doet er het beste aan, de tegenwoordige provinciegrenzen maar uit het oog te verliezen. Er bestaat nu eenmaal niet zo iets als een eigen Noordbrabant- se architectuur. Wat de tijd vóór omstreeks 1600 betreft, is het hertogdom Bra- bant als een politieke en culturele eenheid te zien, met als hertogelijke residentie beurtelings Leuven, Mechelen en Brussel en kerkelijk grotendeels tot de bis- dommen Luik en Kamerijk behorend. Het gebied omvat de tegenwoordige Bel- gische provincies Brabant en Antwerpen en een groot deel van ons gewest, maar Geertruidenberg, Woudrichem, Heusden en de hen omringende gebieden moe- ten tot het graafschap Holland en het bisdom Utrecht gerekend worden. Daar- na, tot aan het ontstaan van de Bataafse Republiek, is Noord-Brabant verre- gaand van zijn zuidelijke wortels afgesneden en een Generaliteitsland geworden, waarin de vernieuwing van kerken, openbare gebouwen en woonhuizen een Hollands stempel ging dragen. Voor het kerkelijk leven op het platteland in de middeleeuwen ligt het hart van Brabant zeker buiten onze landsgrenzen. Wanneer wij teruggaan tot de oor- sprong van het christendom in Noord-Brabant, dan is, meer nog dan Lamber- tus, Willibrordus de kerkvorst tot wie alles herleid kan worden. Veel goederen in Noord-Brabant werden door de plaatselijke heren aan hem geschonken en door hem werden zij aan de Benedictijnenabdij in Echternach overgedragen. Ook het recht om in de plattelandsparochies een pastoor te benoemen, een deel van de kerkelijke inkomsten te vorderen, tienden in natura of geld als heffing op landbouwgronden te innen, het recht om water- en windmolens te zetten, kwam dan in Echternach te berusten. Maar door een samenspel van omstandigheden zijn het de Norbertijnen of Premonstratensers geworden, die, vanaf de tijd van hun ontstaan in de 12de eeuw, hier de meeste invloed hadden. Zij namen veel rechten en bezittingen van de abdij van Echternach over. De reikwijdte van de macht van hun abdijen Tongerlo en Postel was groot en deze hebben grote in- vloed gehad op de ontwikkeling van de landbouw. De herinnering aan deze tijd is op de Kempische zandgronden met hun beken en riviertjes en hier en daar nog eiken- en mastbossen en heiden temidden van eeuwenoude ontginningen, nog enigszins tastbaar. Een sprekende tegenstelling daarmee zijn de noordwes- telijke en noordelijke zee- en rivierkleigebieden van het markiezaat van Bergen op Zoom (eens een bloeiende in- cn doorvoerhaven aan de Oosterschelde) en van de baronie van Breda, die heel anders gericht zijn geweest. In het opzicht van de waterstaat cn de landbouw hebben zij een geschiedenis die met de pol- ders van de Hoekse Waard, Zeeland en de Betuwe samenhangt. Zij zijn vooral getekend door de watersnood van de St. Elisabethsvloed van 1421, waarmee ge- makshalve een proces van erosie door de zee wordt aangeduid, dat vroeger be- gonnen en later geëindigd is. Door hun gevecht met en tegen de zee zijn zij ty- pisch Noord-Nederlands en hebben zij een grote rol kunnen spelen in de mili- taire strategie vanaf de late middeleeuwen tot in de vorige eeuw. Fijnaart, Stand- daarbuiten, Dinteloord, Klundert en Willemstad* zijn alle ontstaan als stelsel- matig aangelegde dorpen op geometrisch grondplan, keurig verkaveld in het na de overstromingen opnieuw bedijkte rivierendeltagebied, de twee laatste boven- dien door Willem van Oranje, heer van Breda, tot vestingstad uitgebouwd met aarden wallen, bastions en grachten, naar de nieuwste krijgskundige, in Italië hun oorsprong vindende ideeën. Maar natuurlijk was, in de tijd van de Repu- bliek, heel Noord-Brabant van de grootste militaire betekenis als verdedigings- gordel en aanvalsbasis tegenover de Spaanse, later Oostenrijkse Nederlanden. Bosch en Keuning NV;

4.

Boeknummer: 00221   Zwerven door de Rith Natuur -- Waterstaat           (1995)    [Peter de Jaeger] Zwerven door de Rith VOORWOORD Breda staat bekend als een stad in het groen. Niet alleen omdat het stedelijk gebied wordt gesierd met veel bomen en struiken in parken en lanen, maar ook vanwege de landschappelijke omgeving rondom de stad, de kleigronden met de landgoederenzone ten noorden en de zand- gronden met de beekdalen en bossen ten zuiden van de stad. Voor de leef- en woonkwaliteit van de burgers van Breda zijn die buitengebieden zeker zo belangrijk als de bebouwde omgeving in het centrum. In die afwisseling van landschappen is er een gebied, Effen-De Rith, dat door zijn ligging misschien wat minder bekend is. Ingeklemd tussen het bekende Mastbos en het Liesbos, door- sneden door de A16, is het gebied vooral bekend bij liefhebbers. Zij kennen de bijzondere waarde van de natuurgebieden de Vloeiweide en de Krabbebosschen. Zij zien de inspanningen tot behoud van zandpaden en beukenlanen en genieten van alles wat daar leeft, groeit en bloeit. Daarbij heeft het gebied ook nog zijn eigen historie en economische ontwikkeling, die in het landschap en de boerderijen zijn terug te vinden. Een bezoek aan De Rith kan ik u van harte aanbevelen. Zet uw auto aan de kant en ga te voet verder of nog beter, pak de fiets en ga op ontdekkingstocht. Om het u makkelijk te ma- ken is hiervoor een speciale fietsroute opgenomen. Na lezing van dit boek en een bezoek aan De Rith zult u dan met mij tot de conclusie komen dat dit prachtig stukje Breda onze be- scherming verdient. drs. E.H.T.M. Nijpels burgemeester van Breda Uitgeverij De Geus;

5.

Boeknummer: 00416   Het gemengde landbouwbedrijf op de zandgronden in Noord-Brabant 1800-1855 Historie -- Plattelands- en boerenleven           (1992)    [A.H. Crijns, F.W.J. Krielaars] Het gemengde landbouwbedrijf op de zandgronden in Noord-Brabant 1800-1855 INHOUDSOPGAVE WOORD VOORAF V VERANTWOORDING VII BRONNENPUBLIKATIES EN LITERATUUR XXIV LIJST VAN TABELLEN XXX LIJST VAN KAARTEN XXXI LIJST VAN AFBEELDINGEN XXXI DEEL A AANDACHT VOOR DE LANDBOUW 3 Al vóór 1800 toenemende interesse voor de landbouw 3: ook in Brabant: Thijs 3; Van Breugcl 4; De la Court 4: Kops 5; deelnemers landbouwenquête 5; Van de Graaf! 6; goed beeld van de landbouw rond 1800 mogelijk 7; belangstelling voor landbouw wordt weer gerin- ger 7; over Brabantse landbouw in 1813-'5O weinig geschreven 7. Hoofdstuk I BEVOLKING EN GROND Hoofdstuk II DE MEST VOOR DE AKKERS MOET KOMEN VAN HET VEE Hoofdstuk III ENIGE (ANDERE) STRUKTURELE ASPEKTEN VAN DE BEDRIJVEN Hoofdstuk IV VEEL BLEEF BIJ HET OUDE Hoofdstuk V IN DE MEESTE AGRARISCHE GEZINNEN IS ARMOE TROEF Hoofdstuk VI HET ZANDGEBIED VAN NOORD-BRABANT Hoofdstuk VII AGRARISCH GRONDGEBRUIK EN VEESTAPEL Hoofdstuk VIII BOERENLEVEN EN BOERENWERK Hoofdstuk IX BEDRIJVEN EN OMSTANDIGHEDEN SLOTBESCHOUWING 329 Het bedrijfstype veranderde niet wezenlijk 329; zelfvoorziening bleef de primaire doelstelling 330; rogge was het belangrijkste landbouwge- was 330; de omvang van de veestapel nam toe maar kwalitatief veranderde er weinig 332; de agrarische bevolkingsdruk werd alsmaar gro- ter 333; de verdeling van de werkzaamheden veranderde niet 333; de bedrijfsvoering bleef traditioneel 334; maar er waren ook lichtpunten 335. INDEX VAN GEOGRAFISCHE NAMEN 345 INDEX VAN PERSOONSNAMEN 350 CURRICULA V1TAE 352 WOORD VOORAF De afspraak om samen een boek te schrijven was snel gemaakt. Ook het onderwerp was geen probleem. Het kleine gemengde bedrijf op de zandgronden in Noord- Brabant, dat we tijdens ons leven en werken nog zo goed gekend hadden, werd in 25 turbulente jaren geschiedenis. Waar lagen de wortels van dat gemengde landbouw- bedrijf? Deze indringende vraag, waarover zo weinig geschreven was, hield ons intens bezig. Voor het uitwerken van deze vraagstelling werden we in sterke mate gesteund en gestimuleerd door prof, van den Eerenbeemt en de NCB, met name door de heren Heijmans, Latijnhouwers en Merkx. Hun belangstelling en daadwerkelijke hulp is voor ons van grote invloed geweest om het onderwerp aan te pakken en uit te werken. Het eerste resultaat van onze arbeid, waaraan we met plezier en volharding hebben gewerkt, ligt thans voor u. Dat de Stichting Zuidelijk Historisch Contact samen met de NCB ons werk wil publiceren, geeft ons veel voldoening. Van onze beide echtgenoten, Miekc en Miek, hebben we veel ruimte en steun gekregen om ons opnieuw', ondanks de pensioengerechtigde leeftijd, terug te trek- ken in de studeerkamer. We willen het boek dan ook aan hen opdragen, mede ter compensatie van te weinig geleverde arbeid in het huishoudelijk bedrijf. In de beginfase van het onderzoek hebben we gesprekken gevoerd met een aantal oudere boeren en kenners van de vroegere landbouw. Veel dank zijn we verschul- digd aan de familie Vos uit Roosendaal die het niet gepubliceerde werk van hun grootvader Jacobus (Ko) Vos, dat tot 1870 terugging, aan ons ter beschikking heb- ben gesteld. Bij ons werk hebben we in ruime mate gebruik gemaakt van boeken van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant en de Katholieke Universiteit Brabant. Medewerkers van beide instellingen hebben ons met raad en daad bijgestaan. Tenslotte moesten de vruchten van ons werk worden getypt en daarbij zijn Pat van Bijnen, Myriam Crijns, Christine van Lingen en medewerksters van het secre- tariaat van de NCB ons behulpzaam geweest. De steun van allen die hiervoor genoemd zijn was voor ons onmisbaar. Daarvoor onze bijzondere dank! Voor ons was het een zinvolle tijdsbesteding. Het boek is af maar het werk is nog niet klaar. A.H. Crijns - F.W.J. Kriellaars VERANTWOORDING Waarom dit boek? De jonge agrariërs van nu hebben een totaal ander beeld van de Brabantse landbouw dan de ouderen onder ons. Voor hen zijn de moderne bedrijven met grote eenheden een natuurlijk gegeven. Vernieuwingen, snelle ontwikkelingen en een slagvaardig beleid zijn voor hen vertrouwde begrippen. Het verleden van de vele kleine gemengde bedrijven hebben zij nauwelijks of niet gekend. Voorzover zij er nog iets over horen, zal het toch spoedig voor hen het 'grijze verleden' zijn, een periode die voorgoed is afgesloten. Hoe geheel anders is het gesteld met de boeren, die min of meer bewust de crisis van de dertiger jaren, de Tweede Wereldoorlog, de wederopbouw en de ontwikkelingen nadien hebben meegemaakt. Zij hebben als het ware twee keer geleefd. Eerst de onmogelijkheid om vooruit te komen, voorzichtig handelen, wan- trouwen en afkeer van het nieuwe en toen langzaam maar zeker de grote ommekeer. Zij staan veel dichter bij de wortels van het oude, die de grondslag vormden voor de ontwikkelingen die hebben plaatsgevonden. Maar beide generaties komen uit hetzelfde nest. De op het eerste oog onverklaarbare ontwikkelingsdrang uit de zestiger jaren vindt zijn oorsprong in de niet aflaten- de strijd van vorige generaties om het hoofd boven water te houden. Er is in het verleden een grote potentie aan energie en wilskracht opgebouwd, die eens tot ontlading moest komen. Daarnaast werden er organisaties, instellingen en instanties opgericht om de boeren vooruit te helpen. Toen de geesten rijp waren en de marktomstandigheden gunstig werden, is uit het samengaan van deze factoren de grote sprong voorwaarts gemaakt. Om een beeld uit de huidige tijd te gebruiken, onbeduidende amateurs zijn er door noeste arbeid in geslaagd om topsporters te worden. De geschiedenis van de Brabantse boeren en hun bedrijven is beladen met spanning, inspanning, voor- en tegenspoed. Door onze verbondenheid met die landbouw vinden wij, dat hun verhaal moet worden opgeschreven. Het is opmerkelijk dat in de Brabantse geschiedschrijving de landbouw slechts zelden als centraal thema is behandeld. En dat, terwijl toch vaststaat dat diezelfde landbouw in onze provincie gedurende vele eeuwen de belangrijkste bestaansbron is geweest. Wij schrijven het op voor de boeren van nu en uit respect voor de inzet van generaties die hen zijn voorgegaan. Zo'n dertig jaar geleden ving in de landbouw en op de boerenbedrijven van de Brabantse zandgronden een proces van veranderingen aan. Het verliep aanvankelijk nog maar langzaam, maar al vrij snel kreeg het vaart en werd het ingrijpender. Opvallend hierbij was dat het begon in de streken met van nature de minst vruchtbare grond. Vandaag den dag kenmerkt de landbouw in de zandgebieden zich door een veel kleiner aantal bedrijven, een ver doorgevoerde specialisatie, de inzet van weinig arbeid maar van veel kapitaal en een zeer sterke instelling op de markt. Daarmee wijkt de landbouw van vandaag bijzonder veel af van de landbouw van voorheen, toen het zogenaamde gemengde bedrijf als het ware synoniem was met het zandbedrijf. Wel was er op een beperkt aantal bedrijven enige specialisatie - in de richting van tuinbouw -, maar het overgrote deel van de bedrijven droeg een gemengd karakter, met akkerbouw en veehouderij, beide op een kleinschalige wijze bedreven. Het beschikbare areaal grond liep tussen de afzonderlijke bedrijven wel uiteen, maar ze hadden een eenvormig bedrijfstype met akkergewassen, weiland, koeien met jongvee, varkens en kippen én de akkerbouw stond goeddeels in dienst van de veehouderij. Over wie en wat? Dit boek gaat in op de landbouw, de boeren en hun bedrijven. Een verdere beperking is dat wij schrijven over het Brabantse zandgebied (zie kaart 3). Hiermede willen wij anderen uiteraard niet te kort doen, maar het was noodzakelijk gezien hun specifieke situatie. De schrale Brabantse zandgronden hebben sedert eeuwen geen andere gebruiksvorm toegelaten dan bedrijven met bouwland, grasland en vee. Het is het 'eeuwige' gevecht geweest van de Brabantse boer om de van nature weinig vruchtbare grond te verbeteren. Bepalend daarvoor was in eerste instantie de vee- stapel. Hiertoe was de potstal de 'krachtcentrale' van de bedrijven voor de mestbereiding. Op de hogere zandgronden kon zich van nature alleen de weinig eisende heide handhaven. Het gemeenschappelijk gebruik van woeste grond was normaal. Scha- pen, runderen en ook ganzen konden er voedsel zoeken. Heiplaggen werden naar huis gehaald voor de mestbereiding. Op deze wijze had er voortdurend over- dracht van vruchtbaarheid plaats van heidevelden naar de in cultuur zijnde gronden. De woeste grond was zo de tweede 'krachtcentrale' van de bedrijven. Specifiek voor de zandgronden waren ook de vele kleine bedrijven die in de eerste plaats gericht waren op zelfvoorziening. Wat verder nodig was om te leven, moest worden gemaakt of gekocht. Vandaar de vele nevenwerkzaamheden zoals weven, spinnen, klompenmaken, turfsteken enz. Het gezinsbedrijf van toen was ge- richt op produktie, verzorging, zelfvoorziening, mestbereiding, verzamelen en vele nevenwerkzaamheden. Er moest nergens zo geploeterd worden om aan de kost te komen als in het zandgebied. Hoe kleiner het bedrijf, hoe groter de noodzaak om nevenwerkzaamheden te verrichten. Hun huisnijverheid heeft mede de grondslag gelegd voor de industriële ontwikkeling van hel gewest. Specifiek voor het Brabantse zandgebied waren ook de beslotenheid, de ligging in een grensgebied met onzekere toestanden en de slechte waterstaatkundige situatie. Er waren zoveel tegenwerkende krachten met als gevolg dat het als een van de armste en achterlijkste gebieden van ons land werd beschouwd. Waarom het tijdvak 1800-1885? Het zijn de laatste generaties van boeren geweest die geheel op eigen kracht waren aangewezen. Bedrijfsvoering en werkmethoden waren traditioneel bepaald en veranderingen voltrokken zich slechts langzaam. Er werd weliswaar ontgonnen, maar ook de bevolkingsdruk nam toe waardoor de bedrijven toch klein bleven. Er werden landbouwverenigingen opgericht, maar het overgrote deel van de zandboeren werd geen lid. De landbouwkennis nam toe, vooral op het gebied van de land- bouwscheikunde maar tot praktische toepassing van die kennis kwam het nog niet. Maatschappelijk veranderde er veel door de toename van nijverheid en handel, de aanleg van wegen en de komst van de spoorwegen. Maar de boer koos voorlopig voor het oude en vertrouwde en de veiligheid van de beslotenheid. Beïnvloeding van buiten, voorzover die hem bereikte, werd gewantrouwd. Rond en na 1800 vonden grote politieke veranderingen plaats. Zo kenden we de tijd van de Bataafse Republiek, de Franse tijd, de instelling van het Koninkrijk, de vorming van de provincie Noord-Brabant en de afscheiding van België. Ook na 1830 beleefde de landbouw nog zorgelijke tijden hetgeen culmineerde in de mislukking van de aardappeloogst in 1845 tengevolge van de aardappelziekte. Rond 1850 brak er een betere tijd aan voor de vaderlandse landbouw. De prijzen van de belangrijkste produk- ten gingen omhoog en de handel met het buitenland werd geliberaliseerd. De kleine Brabantse zandboer had weliswaar weinig te verkopen, maar langzaam maar zeker ging hij zich toch meer richten op de markt. De veehouderij werd belangrijker en de betrekkelijk gunstige tijd voor deze sector duurde tot 1885. Voor de beschrijving van het tijdvak 1800-1885 waren wij uiteraard afhankelijk van de beschikbare bronnen. Rond 1800 werd er vrij veel gepubliceerd over de Brabantse landbouw. Daarna werd het minder en onregelmatiger, maar na 1850 trad er verbetering op. Ook de overheid kreeg toen belang bij een betere verslagleg- ging. Regelmatig verschenen de algemene verslagen van den Landbouw en de verslagen van den toestand der provincie Noord-Brabant. Vandaar de meer uitvoerige beschrijving van de situatie rond 1800 en de ontwikkeling van de landbouw tussen 1850 en 1885. De ontwikkelingen tussen 1800 en 1850 werden in verkorte vorm weergegeven. Hel jaar 1885 werd als eindpunt genomen omdat het gemengde bedrijf, met een overheersende positie van de akkerbouw, toen nog aanwezig was. Tegen 1880 ving in ons land een landbouwcrisis aan, welke eersten vooral een akkerbouwcrisis was, maar omstreeks 1885 ook de veehouderij trof en zeker van grote invloed zou zijn op de ontwikkeling van de landbouw op de Brabantse zandgronden. Men maakte zich toen ernstige zorgen over de toekomst van tic Nederlandse landbouw. Dit leidde tol de instelling van een commissie voor de landbouw in 1886; deze kreeg tol taak de landbouw door te lichten en voorstellen ter verbetering te doen. Voor wie geschreven? Allereerst voor de boeren van nu en voor de velen die zich verbonden voelen met de Brabantse landbouw. Maar uiteraard ook voor allen die belangstelling hebben voor geschiedkundige ontwikkelingen in Noord-Brabant. Onze doelstelling was: Het opstellen van een historische beschrijving van de stand van zaken en ontwikkelingen zoals deze in het zandgebied van Noord-Brabant sedert 1800 hebben plaatsgevonden. Beschrijving van veranderingen die er zijn geweest en hoe deze van buitenaf en van binnenuit zijn beïnvloed. Wij hebben getracht om aan deze studie de volgende hoofdkenmerken mee te geven: — wetenschappelijk verantwoord — verstaanbare taal gebruiken — beperken tot hoofdzaken — inhoud richten op doelgroepen. Het geven van zoveel mogelijk informatie stond voorop. Wat is er gebeurd en hoe is het gekomen? Waar mogelijk hebben wij naar verklaringen gezocht. Maar net als vandaag was ook toen de boerenbevolking gemengd van samenstelling en er zullen verschillende opvattingen zijn geweest over wat er gebeurde en hoe het zou moeten zijn. Voor ons was het een ontdekkingsreis in de tijd. Wij willen de lezers meenemen op deze interessante reis en het aan hun verbeeldingskracht overlaten, hoe zij de tijd van toen voor zichzelf willen interpreteren. Tilburg, 15 augustus 1987 A.H. Crijns F.W.J. Kriellaars Stichting Historisch Contact Tilburg;

6.

Boeknummer: 00455   De onherbergzame Biesbosch Natuur -- Waterstaat           (2002)    [Rob Haan e.a.] De onherbergzame Biesbosch over griendketen, woonarken en kooihuizen INHOUDSOPGAVE Inleiding 9 Het ketenbesluit van 1924 11 Springtij en een oud kooihuis 19 Op wacht in de keet op de Beversluis 23 Kloven en kenezalf 27 De ark tussen “het vuil” 31 De Fantenkeet 35 Piepers met lawaaisaus 39 Cholera in de keet op hef Jannezand 43 Een gat in het dak 47 Een boom als baken 49 Met “je hele hebben en houwe” in de boot 53 In een Schliekerark bij de Huiswaard 57 Jagermeister en natte ogen 63 Gebroken Engels en Dutch chocolate 69 Spek en bonen of de geboorte van een spreekwoord 75 Op de hanenbalken in de keet 79 Vijf Jannen in hun Jannekeet 85 Een Toontje hoger 89 Vrouwen in de Biesbosch 93 Een na-oorlogse schrankkeet 99 Crisisberaad op de Dood 103 Wat niet weet, wat niet deert (Nawoord) 107 Referenties 111 Voorwoord Er is al heel wat gepubliceerd over de Biesbosch: leesboeken, prentenboeken, kijkboeken, enz. enz., zodat je je afvraagt wat kan een volgend boek nog toevoegen aan al deze wetenswaardigheden. Niets waarschijnlijk wat u al niet elders kunt lezen of zien, maar toch... toch is er alle aanleiding om dit boek: “De onherberg- zame Biesbosch” bijzondere aandacht te geven. Het gaat nou eens niet over de natuur, de vogels, eb en vloed, slik en water, of grienden en riet, nee, in dit boek staan de griendketen, de woonarken en de kooi- huizen centraal. En dat is toch wel een belangrijke toevoeging aan de verslaglegging over de Biesbosch. Het is belangrijk omdat het vertelt hoe mensen, onze voorouders, destijds woonden, dus leefden in de Biesbosch en waarom. Maar het is ook belangrijk omdat deze mensen ons dat niet meer kunnen vertellen en de gebouwen e.d. gaandeweg slechter worden en verdwijnen. Over enige tijd zal ons niets meer nog hieraan herinneren, maar hebben wij dit boek om het door te geven aan onze kinderen. Maar verder is het gewoon ook een leuk boek; een boek met foto’s en afbeeldingen die zeer tot de verbeelding spreken en die de tekst een dimensie geven waardoor de lezer zich in de tijd kan verplaatsen. Als burgemeester van Drimmelen, met verreweg het grootste deel van de Biesbosch binnen de grenzen, maar ook als bestuurder van het Nationaal Park De Biesbosch ben ik er trots op dat dit boekwerk is verschenen. Samen met “De Biesbosch ten tijde van het getij” van Jan Hoek en “Biesbosch Panorama” van Hans Werther vormt dit boek van Rob Haan c.s. een mooi trio dat de lezer op slag een leken-deskundige van onze fraaie Biesbosch maakt. Ik wens de lezer veel plezier met dit boek en hoop dat het hem/haar weer een reden geeft om een bezoek te brengen aan ons mooi nationaal park. Weet dat u van harte welkom bent. Made, oktober 2002 Burgemeester J. Elzinga van Drimmelen. Inleiding Wonen in de Biesbosch. Wie het nu hoort denkt aan een vakantiehuisje, aan zon en water en plezier maken. Leven en wonen in de Biesbosch had nog niet zo lang geleden echter een heel andere betekenis. Toen werkten er op de vele zandplaten en eilanden nog biezenplanters, rietsnijders, griendwerkers en eendenkooikers. Zij woonden er van maandag tot zaterdag (en soms permanent) in griendketen, woonarken of eenvoudige huizen. Onderkomens die de term woning nauwelijks verdienden. Het leven was er zwaar en men leed veel ontberingen. Toch was er vaak ook tijd voor vrolijkheid en optimisme. Als de keten en arken eens konden praten..., ieder onderkomen heeft immers zijn eigen geschiedenis en elke hakker of planter heeft een persoonlijke herinnering aan die vervlogen tijd. In ‘De onherbergzame Biesbosch’ zijn enkele van die herinneringen opgetekend; ware gebeurtenissen, anecdotes en soms een historie ontsproten in de gedachten van een griendwerker met een beetje (te) veel fantasie. Die verhalen verdienden het volgens ons om vastgelegd te worden. De meeste keten en arken zijn inmiddels al uit de Biesbosch verdwenen. Sommige hebben de tand des tijds niet kunnen doorstaan. Anderen zijn zwaar verwaarloosd of door vandalen gesloopt. De Biesbosch is natuurgebied geworden met minder oog (en geld) voor de cultuurhistorie. Wat er nu nog aan bouwsels over is, zal lang niet allemaal kunnen blijven bestaan. De leegstand zal de meeste gebouwen uiteindelijk fataal worden. Gelukkig worden er nog wel enkele keten in ere gehouden. Authentiek ingericht, met een wandelpad er langs, zodat de Biesboschbezoeker de sfeer van het leven op de gorzen en in de grienden nog even kan meebeleven. Ook een enkele woonark is nog te bezichtigen; dankzij de inspanning van het Biesboschmuseum in Werkendam. Voor de rest zal de geïnteresseerde Biesboschbewonderaar het moeten doen met dit boekje waarin wij een aantal keten, arken en kooihuizen met een speciale historie de revue laten passeren. Dordrecht, 1 augustus 2002 De samenstellers Verse Hoeven Raamsdonksveer;

Uitgebreid zoeken